Bugungi kunda dunyo juda tez o‘zgarib bormoqda. Texnologiyalar rivoji, axborot oqimining ko‘pligi va mehnat bozoridagi yangilanishlar maktab ta’limiga ham yangi talablarni qo‘ymoqda. Endilikda maktab faqat bilim beruvchi maskan emas, balki o‘quvchini hayotga tayyorlovchi muhim muassasaga aylanishi kerak. Shu sababli “Zamonaviy maktab qanday bo‘lishi kerak?” va “21-asr o‘quvchisiga qanday ta’lim zarur?” degan savollar dolzarb ahamiyat kasb etmoqda.
21-asr o‘quvchisining o‘ziga xos jihatlari
21-asr o‘quvchisi raqamli muhitda ulg‘aymoqda. Internet, smartfon, sun’iy intellekt, ijtimoiy tarmoqlar uning kundalik hayotining bir qismiga aylangan. U axborotni tez qabul qiladi, vizual materiallarni yaxshi tushunadi va interaktiv muhitni afzal ko‘radi.
Biroq bunday imkoniyatlar bilan birga muammolar ham mavjud:
➖diqqatni uzoq vaqt jamlay olmaslik;
➖tayyor ma’lumotga o‘rganib qolish;
➖mustaqil fikrlashning sustligi.
Zamonaviy maktab aynan shu muammolarni hisobga olgan holda ta’lim jarayonini tashkil etishi zarur.
Zamonaviy ta’limning asosiy maqsadi
21-asr ta’limining asosiy maqsadi o‘quvchini yodlashga emas, fikrlashga o‘rgatishdir. Zamonaviy maktab quyidagi ko‘nikmalarni rivojlantirishga e’tibor qaratishi kerak:
➖mustaqil fikrlash;
➖tanqidiy tahlil qilish;
➖muammolarni hal qilish;
➖jamoada ishlash;
➖axborotni tahlil qilish va saralash;
➖hayot davomida o‘qishga tayyor bo‘lish.
Bugungi kunda bilim tez eskiradi, ammo o‘rganish qobiliyati doimo dolzarb bo‘lib qoladi.
An’anaviy maktab va zamonaviy maktab farqi
An’anaviy maktabda o‘qituvchi asosiy bilim manbai hisoblangan, o‘quvchi esa passiv tinglovchi bo‘lgan. Zamonaviy maktabda esa bu model o‘zgarmoqda.
Zamonaviy maktabda:
➖o‘quvchi faol ishtirokchi;
➖o‘qituvchi yo‘naltiruvchi va maslahatchi;
➖dars jarayonida muhokama va hamkorlik muhim.
Loyiha asosida o‘qitish, guruhli ishlar, muammoli vaziyatlar orqali o‘qitish kabi metodlar o‘quvchining bilimni chuqurroq o‘zlashtirishiga yordam beradi.
Raqamli texnologiyalar va maktab ta’limi
Zamonaviy maktabni raqamli texnologiyalarsiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Elektron darsliklar, onlayn platformalar, interaktiv doskalar va virtual laboratoriyalar ta’lim sifatini oshiradi.
Ammo texnologiya maqsad emas, vosita bo‘lishi kerak. Agar u to‘g‘ri va me’yorida qo‘llanilsa:
➖o‘quvchining qiziqishini oshiradi;
➖murakkab mavzularni tushunishni osonlashtiradi;
➖mustaqil o‘rganishga undaydi.
Shaxsga yo‘naltirilgan ta’lim
Har bir bola o‘ziga xos. Kimdir tez o‘rganadi, kimdir sekin. Kimdir amaliy mashg‘ulotlar orqali yaxshi tushunsa, boshqasi nazariyaga moyil bo‘ladi. Zamonaviy maktab ana shu farqlarni inobatga olishi kerak.
Shaxsga yo‘naltirilgan ta’lim:
individual yondashuvni;
differensial topshiriqlarni;
o‘quvchining qiziqish va qobiliyatlarini rivojlantirishni ta’minlaydi.
Bu yondashuv o‘quvchining o‘ziga bo‘lgan ishonchini oshiradi.
Baholash tizimini yangilash zarurati
Zamonaviy ta’limda baho maqsad emas, rivojlanish ko‘rsatkichi bo‘lishi kerak. Faqat baho uchun o‘qish o‘quvchini bilimdan sovutadi.
Shuning uchun:
➖formativ baholash;
➖o‘z-o‘zini baholash;
➖portfel (portfolio) usullari keng joriy etilishi lozim.
Bu usullar o‘quvchining haqiqiy bilim va ko‘nikmalarini aniqlashga yordam beradi.
Zamonaviy o‘qituvchining roli
21-asr maktabida o‘qituvchi doimiy ravishda o‘rganib boradigan, yangiliklarga ochiq mutaxassis bo‘lishi kerak. Chunki zamonaviy o‘quvchi bilan ishlash eskicha usullar bilan samara bermaydi.
➖Zamonaviy o‘qituvchi:
➖ilhomlantiruvchi;
➖yo‘naltiruvchi;
➖qo‘llab-quvvatlovchi shaxs bo‘lishi zarur.
O‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi sog‘lom muloqot ta’lim samaradorligini oshiradi.
Xulosa qilib aytganda, 21-asr o‘quvchisiga mos ta’lim — bu faqat darslik asosidagi bilim emas, balki hayot uchun zarur ko‘nikmalarni shakllantirishdir. Zamonaviy maktab o‘quvchini mustaqil fikrlaydigan, mas’uliyatli va faol fuqaro sifatida tarbiyalashi kerak.
Agar maktab ta’limi zamon talablariga moslashsa, u jamiyat taraqqiyotining asosiy poydevoriga aylanadi.